تخیل و آزادی

بدیهی است که خیال، تداعی آزادترین قدرت اندیشه‌ی انسان است و  انسان فقط زمانی آزادترین لحظه‌های خود را زندگی می‌کند که بتواند خیال خود را بال و پر دهد و بی‌هیچ سد و مانعی راه خود را باز کند و پیش برود اما چرا گاه، راه بر خیال بسته می‌شود؟ چرا ادبیات داستانی خالی ازآثار  تخیلی می‌گردد و نویسنده تبدیل به راوی بی‌طرفی از آن‌چه هست می‌گردد؟ شاید شرایطی که نویسنده در آن زندگی می‌کند دراین موضوع دخیل باشد و یا دلایلی دیگرکه این‌جا جای بحث ما نیست.

چراداستان می‌نویسیم؟ شاید این سوال ابتدایی در ابتدا کمی بی‌راه به نظربرسد اما دلیل داستان نوشتن هر داستان‌نویس هرچه که نباشد حداقل این هست که راهی به فضایی – ناشناخته یا شناخته- بازکند و داستان دریچه‌ای باشد رو به رویاها و تخیلاتش و اگر بیشتر دقیق شویم، می‌بینیم اولین داستان‌هایی که خوانده‌ایم و هنوز که هنوز است در کنج ذهنمان خانه کرده‌است داستان‌هایی است که با مایه‌هایی از تخیل و فانتزی نوشته شده‌است. ما، این داستان‌ها را نه تنها درکودکی که در تمام طول عمر خود می‌خوانیم و از آن لذت می‌بریم اما وقتی خود شروع به نوشتن می‌کنیم، یا وقتی کسی گام در عرصه‌ی داستان نویسی می‌گذارد هرکس به راه خود می‌رود و ذهنیت خود را از جهانش می‌نویسد و برای  همین است لابد که جهان داستان، قلمرو قدرتمند یگانه‌ای است که انتها ندارد و هیچ داستانی جای دیگری را تنگ نمی‌کند اما دراین میان داستان‌های تخیلی با تمام سادگی و سکوت پرهیاهوی خود، راه خود را می‌روند و هم‌چنان مخاطبان‌شان را حتی از بین خود داستان‌نویسان  جذب می‌کنند. به راستی در تخیل و افسانه چیست که در داستان‌های دیگر سراغی از آن‌ها نمی‌یابیم و در این وانفسایی که داستان‌نویسی ما به شکلی گلخانه‌ای و شیک و خالی از هر چیز دارد راه خود را می‌رود، داستان‌های تخیلی هم در ادبیات داستانی ما جایی برای خود باز نمی‌کنند، در عوض در گوشه گوشه‌ی دنیا ما شاهد رشد این سبک از نوشتارهستیم و آخرین و موفق‌ترین نمونه‌اش، هری پاتر بود که هم‌چنان مخاطبان جدی و غیرجدی ادبیات را به خود جلب می‌کند و اگر کسی در جاده‌ی انصاف بایستد نمی‌تواند منکر اوج‌ خیال  نویسنده‌ی آن  شود.

شاید تخیل همان جهانی باشد که ما پیش از حیات خوابش را می‌دیده‌ایم، چیزی از رویای بکر ما را در خود دارد. رویایی که بعد از بزرگ شدن و زیستن در قراردهای  گوناگون زندگی دست خورده‌است، قراردادهایی که رویاها را مختل  یا دچار تحریف کرده‌است.  تکه‌ای از ذات کودکی را با خود حمل می‌کند ذاتی که جهان در آن سراسر معما بود و هر چیز به کشفی ناممکن می‌مانست و جهان در دست‌های ما بود، در دست‌های کودکی ما که می‌توانست هر آن‌چه را که می‌خواهد بسازد، خراب کند و باز از نو بسازد و این‌طور بود که پریان از دل داستان‌ها و قصه‌ها سر کشیدند، آن‌ها آمدند و تمام تخیل کودکی ما را پرکردند. اما چه کسی می‌تواند بگوید که در بزرگ‌سالی نیازی به تخیل ندارد و جهان برایش همان است که هست، جهان برایش محدوده‌ی کوچک آپارتمانش است که واقعی است و در آن روز و شب را می‌گذراند، جهان برایش واقعیتی اجتماعی است که چون آیینه‌ای، در داستان ِ پیش ِ رویش می‌درخشد یا جهان سراسر ذهنیت سیال اوست که در گذشته‌اش کند و کاو کند و عجیب این‌که در همان ذهنیت سیال هم به دنبال رویاهای از دست رفته‌ی خودش می‌گردد، رویاهایی که زمانی بوده و حالا به خیال زنده کردنشان نشسته است. با این وجود ادبیات تخیلی هم‌چنان با بی‌پیرایه‌گی محض راه خود می‌رود. او نیازی به پیچیده کردن خود ندارد که دارد از ساده‌ترین و باشکوه‌ترین نیاز آدمی صحبت می‌کند، نیازی که میل به آزادی را در خود مستتر دارد و چه بسیار دیده شده کسانی که خوانندگان این  داستان‌ها  را  متهم به ساده‌بینی  و ساده‌فهمی می‌کنند،  خود درخفا – اگر اهل مطالعه‌ی داستان باشند-  این داستان‌ها را می‌خوانند و چندتایی ازین قصه‌ها را در کتاب‌خانه‌شان دارند.

اما این جهان غریب وعجیب تخیل همیشه به نظر کارآمد نمی‌آید مگر وقتی که انسان دردایره‌ی بسته‌ای قرار گیرد و جهان دوباره چون کودکی‌اش تبدیل به معمایی لا ینحل یا بزرگ شود. زندانیان طویل المدت اغلب خواننده‌ی چنین داستان‌هایی هستند. کسانی که ارتباطشان را با واقعیت چیزی که بوده از دست داده‌اند و حالا در فضای بسته‌ی  پیش آمده به تنها چیزی که از انسانیت خودشان باقی مانده- تخیل – پناه می‌برند. در سایتی می‌خواندم که کتاب‌های علمی تخیلی در بین زندانیان گوانتامو بیشترین خواننده را به خود اختصاص داده‌است و آیا وقت آن نرسیده‌است که ما از بین این همه تنوع درفضای داستانی به ذهنیت داستان‌پرداز خود توجه کنیم تا بتوانیم آن‌چه را می‌نویسیم نه تنها تنوع در موضوع داشته باشد که نگاهی به درون و ذات خلاق هر فرد داشته باشد، فردی که می‌تواند یکی از خود ما باشد.

داستان‌های تخیلی در کشور ما چنان نادیده گرفته‌شده که انگار نه انگار داستان‌نویسی  پایه‌اش بر خیال استوا ربوده، چنان در واقعیت محض روزمره غرق شده‌ایم که نوشتن ازین زندگی گلخانه‌ای شیک ِ بی‌تخیل و رویا تبدیل به حس برتری شده است و راستی شاید این نباشد، شاید ما خیالمان را گم کرده‌ایم و ذات کودکی‌مان را یکسره باخته‌ایم؟

Advertisements